Opowiedziałem o okolicznościach adopcji naszego syna Timmy’ego z koreańskiego sierocińca, kiedy miał 5 lat. Po przyjeździe do Stanów Zjednoczonych i wejściu do naszej rodziny natychmiast robił wszystko co możliwe, byśmy byli z niego zadowo­leni. W mgnieniu oka spełniał wszystkie nasze życzenia. I chociaż Timmy nie władał angielskim, a jego koreański był nieprzydatny, nietrudno było zgadnąć, że o to mu głównie chodziło. Działał tak, by osiągnąć sukces.

Początkowo wyjaśniałem sobie ten stan rzeczy tym, że zachowania takie wykształciły się w nim pod wpływem kultury dalekowschodniej, według której dzieci muszą okazywać na każdym kroku posłuszeństwo wobec dorosłych. Po kilku tygodniach prawdziwe motywacje Tim- my’ego stały się całkowicie jasne. W The Julian Center, gdzie byłem dyrektorem, miała się odbyć międzynarodowa konferencja studencka. Dowiedziałem się, że jednym z jej uczestników będzie Koreanka. Co za wspaniała okazja, pomyślałem sobie. Wreszcie Timmy będzie mógł sobie z kimś porozmawiać. Jest tutaj już cztery tygodnie i nie zamienił z nikim słowa w swoim języku.

Zabrałem Timmy’ego ze sobą do centrum konferencyjnego i od­nalazłem tę Koreankę. Była to bardzo urocza, przyjacielsko nastawiona osoba o miłym uśmiechu, ale gdy tylko zwróciła się do Timmy’ego po koreańsku, natychmiast się od niej odwrócił, chwycił mnie mocno za nogę i drżąc na całym ciele, przywarł do mnie kurczowo. Wziąłem go na ręce i przytuliłem, a on chwycił mnie za brodę, powtarzając bez przerwy: „Taaatta, Taaatta, Taaatta…”

Przeprosiłem Koreankę, mówiąc, że nie wiem, co się stało, ale to z pewnością nie jej wina. Później zrozumiałem wszystko… Gdy Kore- anka odezwała się do niego po koreańsku, jego pięcioletnia logika podpowiedziała mu: „Chcą mnie odesłać z powrotem… Wracam do Korei…”

Niedługo potem wybraliśmy się – Charlotte, Timmy i ja – do San Francisco na weekend. Pojechaliśmy do Fisherman’s Warf, co sprawiło Timmy’emu wiele radości. Później pomyślałem sobie, że moglibyśmy przejechać się tramwajem do Chinatown, a tam może Timmy będzie chciał skosztować jakieś orientalne potrawy i pobyć trochę w miejscu, które przypominać mu będzie Koreę.

I tym razem się myliłem. Gdy tylko dojechaliśmy do Chinatown, Timmy zamilkł. Przeszliśmy się po kilku sklepach, robiąc niewielkie zakupy, a potem zjedliśmy coś w restauracji, ale przez cały ten czas nie wydał z siebie ani jednego słowa. W końcu wróciliśmy tramwajem do Fisherman’s Warf. Jakby za dotknięciem czarodziejskiej różdżki Tim­my rozchmurzył się i przez resztę dnia sprawiał wrażenie bardzo szczęśliwego.

Gdy rozmawiałem o tym później z Charlotte, doszliśmy wspólnie do wniosku, że zachowanie Timmy’ego należałoby łączyć nie tyle z obawą, że „odeślą mnie z powrotem do Korei”, co raczej z wywoła­niem u niego złych wspomnień. Towarzyszyła mu chęć utożsamienia się z nami i sprawienia nam przyjemności. Trwało to jeszcze kilka tygodni, po których nastąpił „punkt zwrotny”.

Jedliśmy śniadanie, a ja poprosiłem o coś Timmy’ego. Nie pamię­tam już, o co chodziło. Coś w rodzaju: „Pospiesz się i skończ wreszcie śniadanie, Timmy, musisz przygotować się do wyjścia.” Zamiast, jak dotychczas, biegiem wykonać moje polecenie, Timmy zawahał się. Nie widać było na jego twarzy wyraźnego oporu, ale można było z jego oczu odczytać: „Zastanowię się nad tym.”

Spojrzałem na Charlotte, aby upewnić się, czy ona też pojęła wagę tej chwili. Widziałem w jej oczach odbicie moich myśli. Timmy wyko­nał właśnie kolejny milowy krok w stronę zbudowania własnej, auto­nomicznej osobowości, dzięki której będzie mógł samodzielnie o sobie decydować. Tym symbolicznym aktem oporu Timmy zakomunikował nam, że czuje się w naszym domu bezpieczny i teraz, jeśli o coś go poprosimy, spełni tę prośbę nie mechanicznie, ale z pełną świadomoś­cią naszej miłości i z własnej, nieprzymuszonej woli.

Od tej chwili Timmy całkowicie utożsamił się z naszą rodziną. Dzięki niemu dowiedziałem się, czym naprawdę może być takie utoż­samienie. Kiedy przerabiali w piątej klasie na lekcji historii dzieje Rewolucji Amerykańskiej, Timmy podniósł rękę i powiedział nauczy­cielowi, że Deklarację Niepodległości podpisał jego pra-, pra-, pra-, pradziadek. Większość ludzi, którym o tym opowiadam, kwituje to śmiechem: nie słyszeli bowiem nigdy o tym, by jakikolwiek Azjata podpisał Deklarację Niepodległości. Timmy pojął prawdę nadal nie znaną wielu chrześcijanom. Poprzez adopcję utożsamił się z poprzed­nimi, obecnymi i przyszłymi pokoleniami naszej rodziny, tak jak i my poprzez naszą adopcję do królestwa Bożego utożsamiamy się z Chrys­tusem dawnym, obecnym i przyszłym.

Kilka lat temu najlepszy biegacz średniodystansowy Ameryki, Steve Scott, uczestniczył w wielkim międzynarodowym turnieju w San Diego. Steve pobił halowy rekord świata w biegu na dystansie jednej mili, chociaż minął metę w sekundę po zwycięzcy, Eminie Coghlanie. Reporter, przeprowadzający z nim po zakończeniu biegu wywiad, za­dał mu sakramentalne pytanie: „Co pan czuje po tak ogromnym wysił­ku, kiedy okazuje się, że przybiegł pan w sekundę po zwycięzcy?” Nigdy nie zapomnę odpowiedzi Steve’a. Mogę nie pamiętać konkret­nych sformułowań, ale brzmiała ona mniej więcej tak: „Osiągnąłem wyznaczony sobie cel, ale Emin miał cel jeszcze bardziej ambitny i udało mu się go osiągnąć. Mimo to, ja także osiągnąłem swój cel i jestem z tego zadowolony.”

Steve Scott nie był zachwycony przegraną z Eminem Coghlanem, ale miał satysfakcję z tego, że osiągnął wszystko, co było w danej chwili możliwe. Oczywiście, chciałby być pierwszy na finiszu i zatrzy­mać rekord dla siebie, ale nie musiał się przed nikim usprawiedliwiać, bo dał z siebie wszystko.

Podejście Steve’a Scotta to jeszcze jeden przykład konkurencji nie nastawionej przeciwko innym. Jeśli jest to tylko możliwe, postarajcie się zmniejszyć presję na osiągnięcie sukcesu przez dziecko, uświada­miając mu, że nie musi konkurować przeciw komukolwiek. Nauczcie je konkurować w taki sposób, by w konkurencji zawierał się element współ­pracy i współczucia dla innych. Największym życiowym osiągnięciem będzie wykształcenie w dziecku takiego charakteru, aby potrafiło ono okazywać innym współczucie. Same osiągnięcia nie przydadzą człowie­kowi splendoru, jeśli nie nauczy się współczuć innym. Żyjąc bez współ­czucia, może w pewnym momencie poczuć się przegrane.

Chciałbym, aby moje dzieci rozumiały, że powinny okazywać współczucie także samym sobie. Perfekcjonisty nie stać na to. Dąży on do coraz odleglejszych celów, wciąż niezadowolony ze swoich działań, bowiem nigdy nie ma dosyć. Perfekcjonista nie może zaak­ceptować samego siebie. Dlatego właśnie docenianie dziecka musi być powiązane z akceptowaniem go przez rodziców. Dopiero czując się akceptowanym, może przeistoczyć się w autonomiczną, pełną wiary we własne siły jednostkę. Będzie mogło wówczas swobodnie podejmować decyzje, rozsądnie przyjmować objawy uznania jako oznaki waszej miłości i afirmacji, a nie jakąś tam zapłatę za „właś­ciwe zachowanie”.

Oczywiście, pomiędzy Jonathanem a Timmym istnieje braterska rywalizacja, ale nie zazdrość. Ja i Charlotte jesteśmy przekonani, że dzieje się tak dzięki wpływowi dwóch wzorców osobowych, którymi są ich bracia, Dave i Jeff. Nie spotkałem dotychczas równie otwartych i pomocnych sobie nawzajem ludzi. Chociaż rywalizowali ze sobą w tych samych sportach, można ich uznać za wzór współkonkurencji a nie przeciwkonkurencji.

Na Jonathana i Timmy’ego ma również wpływ „legenda” innego ich starszego brata, Dicka, który mieszka i pracuje w Afryce. Z Boską pomocą koordynuje całość działań na rzecz walki z głodem w Mali, jednym z najbiedniejszych krajów afrykańskich.

Zawsze starałem się skłaniać nasze dzieci do doskonalenia się w dziedzinach, w których Bóg obdarzył je talentem. Nie miało to jednak nic wspólnego z perfekcjonizmem. Stosując zachęty do dosko­nalenia się – dania z siebie wszystkiego dla odkrycia swoich najlep­szych możliwości – można „przegrać”, a mimo to czuć się zwycięzcą. Zgadzam się z powiedzeniem, że „zwycięstwo to nie wszystko!”

W swoim życiu Liddle zawsze współkonkurował, zamiast kon­kurować przeciwko. Jego napisem nagrobnym mogłaby być pewna opinia, wypowiedziana na jego temat w pełnych sławy dniach je­go olimpijskiego triumfu: „Biegł w imię Boga, a świat wstrzymał od­dech.”

Najważniejsze jest to, aby rodzice nauczyli swoje dzieci dawania z siebie wszystkiego co najlepsze i uświadomili im, że ma to w życiu istotne znaczenie. Wpajając takie rozumowanie, uwalniają je tym sa­mym od myślenia kategoriami zwycięstwa i porażki. W ten sposób pomagają dziecku uchwycić subtelną, ale istniejącą różnicę pomiędzy współkonkurowaniem a konkurowaniem przeciw. Dlatego tak ważne jest docenianie wysiłków dziecka, a nie wyniku – przegranej bądź wygranej. Gdy dziecko wie, że wartość jego samego jest większa od najwspanialszych nawet wyników sportowych czy najlepszego szkol­nego świadectwa, może się wówczas uspokoić, poczuć się bezpiecz­nym i zdolnym do osiągania lepszych rezultatów. Wie wówczas, że wynik rywalizacji w żadnym stopniu nie wpływa na poziom waszej akceptacji.

Zjawisko konkurencji pomaga nam doceniać dzieci. Według specjalisty, psychologa rozwoju dziecięcego, Erika Eriksona, pierwszy z etapów pokonywanych przez wszystkie dzieci rozpoczyna się w chwili, gdy „odchodzą z domu”, by wkroczyć w świat przeżyć szkol­nych. Ten okres rozwoju nazywany jest wytwórczym. Po raz pierwszy dziecko poznaje smak konkurencji; nabiera znaczenia w jego oczach to wszystko, co samo wytworzy. To właśnie w tym okresie rodzice po­winni okazywać dziecku zachętę i utwierdzać je w słuszności poczy­nań, doceniając jego osiągnięcia i wyrażając uznanie. Jednak owo uznanie powinno wynikać z samego faktu istnienia dziecka.

W chwili wejścia dziecka w okres wytwórczy, lepiej jest uczyć je, że konkuruje z ludźmi, a nie przeciw nim. Niestety, typowy system szkolny rozwija w dzieciach złe postawy wzajemnej konkurencji. Tyle a tyle piątek, tyle czwórek i trójek, a reszta musi powtarzać klasę. Uprawiając sport, dziecko szybko dowiaduje się, że liczy się zwycię­stwo. Nie będzie przesadą stwierdzenie, że podczas typowej edukacji szkolnej dewizą życiową dziecka staje się konkurowanie przeciwko innym.

Kłopot z konkurencją polega na tym, że tam gdzie są wygrani, muszą być i przegrani. Kiedy uczestniczymy w takiej grze, możemy w końcu przegrać. Nie można przecież wygrać ze wszystkimi. Oznacza to w pewnym sensie, że w świecie konkurencji każdy jest waszym wrogiem.

Trzeba na to spojrzeć z innej strony – współkonkurowanie to inny rodzaj gry. Nasi rywale nie są wrogami, a wręcz przeciwnie, mogą być naszymi sojusznikami. Zwiększają oni w ten sposób nasze własne możliwości. Nieważne staje się, kto pierwszy dobiegnie do mety. Najważniejsze jest to, by w procesie rywalizacji wydobyć z siebie wszystko co najlepsze.

Zdaję sobie sprawę z tego, że filozofia współkonkurowania w dzi­siejszym „prawdziwym świecie, pełnym wielkich ryb zjadających małe ryby”, brzmi dość naiwnie i może być wyśmiana. Mimo to, istnieje wiele przykładów wśród ludzi, którzy wygrali, stosując tę zasadę.

Pomiędzy wystawianiem dziecka na ryzyko porażki a wymaga­niem od niego dążenia do doskonałości istnieje istotna różnica. Efektem może być tylko podwójna skomplikowana zależność. Z jednej strony uczą się bowiem nie ryzykować – nic wskutek tego nie wygrywają. Z drugiej dążą do perfekcji w określony, uporządkowany sposób.

Każdy z nas uczestniczy w procesie zwanym życiem. Idziemy przez nie, ale nigdy nie dochodzimy dokądkolwiek, ponieważ życie jest ciągłą podróżą, a nie osiąganiem celów. W trakcie tego marszu więk­szość z nas ustala sobie pewne cele i postępuje tak, by osiągnąć kon­kretne efekty.

To nie jest bez znaczenia, jakie cele sobie wyznaczamy. Określają one kierunek naszego postępowania w życiu, także zawodowym. Na przykład różne przedsiębiorstwa z całego kraju organizują ostatnio seminaria i kursy, podczas których uczą swoich pracowników, jak wyznaczać i osiągać cele.

Jakie cele mogą mieć dzieci? Czy wasze dzieci wyznaczają sobie jakieś cele? Czy pomagacie im w tym, podsuwając wskazówki i wyty­czając oczekiwania?

To naturalne i zrozumiałe dla wszystkich dążenie, by mieć cele i osiągać konkretne efekty. Rzecz w tym, by nie były one zdobywane kosztem radości z samego życia. To prawda, że wszyscy potrzebujemy perfekcjonizmu dającego entuzjazm i powinniśmy nauczyć się przeka­zywać go naszym dzieciom, nie stawiając przy tym wygórowanych oczekiwań.

Życie oparte na konieczności osiągania sukcesów wpędza wielu ludzi w stan niepokoju przed porażką. Czy wasze dzieci uczą się podejmowania ryzyka, czy też raczej słyszą od was, że lepiej nie ryzykować?

Z prezentacji kilku typowych „bohaterów” wynika, że porażka była ich stałym doświadczeniem:

Thomas Edison wielokrotnie ponosił klęskę, zanim wynalazł żarówkę.

Babe Ruth, jeden z największych sportowców wszechczasów, utrzymał przez wiele, wiele lat swój rekord w krykiecie, zanim pobił go Roger Maris. Mimo porażki, w tym samym roku Ruth osiągnął kolejny rekord. Abraham Lincoln doznał wielu porażek politycznych i osobistych, nim został prezydentem Stanów Zjednoczonych.

Albert Einstein, Winston Churchill czy Benjamin Franklin – to wielkie nazwiska. A jednak wszyscy oni, w tym czy innym momencie, zostali usunięci ze swoich stanowisk.

Wspólną cechą wielkich ludzi jest sposób bycia odmienny od innych, skłonność do podejmowania ryzyka, walka o pierwszeństwo we współzawodnictwie. Jeśli nawet przegrywają, to są przekonani o słuszności i wartości swoich racji. Czy umiecie postępować inaczej niż wszyscy i być przykładem dla swoich dzieci? Czy przekazujecie im tę umiejętność? Nie chodzi tu o kwestie natury moralnej, ale o bycie innym w sensie wielorakiego działania – inaczej niż wszyscy uczyć się, poszukiwać, odkrywać, przewidywać.

Jak widzieliśmy na przykładzie Jennifer, córki Barbary, perfekcjo­nista ma skłonność do okazywania rozdrażnienia, gdy sprawy nie idą tak, jak należy. Brakuje mu cierpliwości do siebie i do innych. Perfek­cjonista nie może zrozumieć, dlaczego inni nie stawiają sobie tak wysokich jak on wymagań.

Perfekcjonista wyznacza sobie wiele powinności, jak: „Powinie­nem o to zadbać”, albo: „Me powinienem tak mówić”.

Za niepowodzenia lub błąd wini perfekcjonista tylko siebie. Poraż­ka – jakakolwiek porażka – jest niedopuszczalna.

Perfekcjonista dokłada coraz więcej starań, by mógł „zrobić to lepiej następnym razem”. Napędza to znowu kolejny cykl myślenia na zasadzie „wszystko albo nic” i ustanawia kolejne, niemożliwe do osiąg­nięcia cele, co powoduje w efekcie poczucie osaczenia.

Starając się przeskoczyć zbyt wiele przeszkód naraz, perfekcjonis­ta może całkowicie się wypalić. Może wycofać się albo całkowicie poniechać działań na pewien czas, ponieważ dręczy go obawa przed porażką. Przykład Barbary ewidentnie to potwierdza.

Dopingowanie dziecka jest sprawą zupełnie inną, niż pokładanie w nim zbyt wielkich nadziei. To drugie jest dla dziecka zbytnim obcią­żeniem i wprowadza je w fałszywy krąg życia dla sukcesu. Niektórzy psychologowie twierdzą, że jedno na troje dzieci poddawanych presji sukcesu przeistacza się w perfekcjonistę. Czasami zdarza się nam na­zywać kogoś perfekcjonistą w sensie pozytywnym. Naprawdę jednak perfekcjonizm stanowi w życiu wielkie obciążenie. Może doprowadzić do zaburzeń psychicznych, zwlekania w działaniu, wilczego apetytu, nawet samobójstwa.